مقاوم سازی اجزای غیر سازه ای
اجزای غیر سازهای شامل کلیه اجزاء و محتویات داخل ساختمان به‌جز قسمت‌های سازه ای یعنی تیرها، ستون‌ها، کف‌ها و غیره هستند. اجزای غیر سازهای معمول در ساختمان‌ها مواردی چون: سقف‌‌های کاذب، پنجره‌ها، لوازم اداری، رایانه‌ها، قفسه‌ها، کشوها و اشیای داخل آن‌ها، تجهیزات حرارتی، برودتی و تهویه، تجهیزات الکتریکی، مبلمان، چراغ‌ها و لوسترها هستند. معمولاً اجزای غیر سازهای توسط مهندسان سازه تحلیل نمی‌شوند، بلکه مهندسان معمار، مکانیک، برق و یا طراحان داخلی نوع و مشخصات آن‌ها را تعیین می‌کنند؛ یا بدون دخالت طراح حرفه‌ای، توسط مالکان یا مستأجران پس از ساخت ساختمان، خریداری و نصب می‌شوند.
با توجه به عملکرد سازه‌ها در حین زلزله در چند دهه اخیر مشاهده شده است که عملکرد اجزای غیر سازهای نقش مهمی در بهره برداری سازه در بعد از زلزله دارند، به‌طور مثال در بیمارستانی که باید سطح خدمات‌رسانی بی‌وقفه را در زلزله فراهم کند نمی‌تواند دچار خرابی در سقف کاذب و یا فروریختن دیوارها غیر باربر باشد یا ممکن است در یک ساختمان مسکونی به دلیل عدم استفاده از وال پست، دیوار با ستون‌ها درگیر نباشند و در حین زلزله فروریزد و با توجه به غیر سازهای بودن دیوارها باعث خسارت‌های سنگینی شوند. مالکان خانه می تواند با مقاوم سازی و تقویت ساختمان خصوصا اجزای غیر سازه ای در ساختمان، تلفات و خسارات ناشی از فروریختن اجزای غیرسازه ای را کاهش دهند.
ویژگی‌های اجزای غیر سازهای و تأثیر آن‌ها در رفتار لرزهای ساختمان‌ها
- آسیب پذیرتر بودن اجزای غیر سازهای از خود سازه
- آسیب رسان بودن حتی در صورت سالم ماندن سازه
- توان ایجاد تلفات انسانی قابل توجه
- توان ایجاد آسیب‌های ثانویه جدی به سازه و محتویات آن
- توان کاستن از ظرفیت بهره برداری سازه و یا حتی متوقف نمودن آن
- بی‌اعتبار ساختن تحلیل و طراحی لرزهای
- سختی اولیه فراوان و مقاومت نهایی ناچیز
- ایجاد خرابی زودرس در سازه
بازرسی اجزای غیر سازهای ساختمان:
ابتدا نیاز است، ساختمان را مورد بررسی و بازرسی قرارداد تا اجزای آسیب پذیر در زلزله، مشخص شود. در این خصوص از کارشناسان متخصص نیز می‌توان استفاده کرد.
در هر عضو از سازه باید سه موضوع مورد توجه قرار گیرد:
- احتمال آسیب به نفرات در اثر خرابی عضو موردنظر در حین زلزله
- احتمال وارد شدن خسارت زیاد مالی در اثر خرابی اجزا غیر سازهای حین زلزله
- احتمال اختلال وقفه در کار ساختمان در اثر خرابی اجزا غیر سازهای حین زلزله
در مورد بیشتر از اجزاء نمی‌توان برای موارد یاد شده پاسخ فوری و صریحی یافت، زیرا گسیختگی اجزای غیر سازهای علاوه بر ایجاد خسارات مستقیم غالباً خسارات غیر مستقیم نیز به وجود می‌آورد. به‌عنوان مثال، در صورت شکستگی لوله آبفشان اطفای حریق، خسارت وارده به خود لوله آبفشان زیاد نیست، اما خسارت غیر مستقیم آن بر نازک کاری و نیز محتویات ساختمان زیاد خواهد بود. در این مورد خسارت مالی مستقیم و غیر مستقیم احتمالی بسیار بیشتر از هزینه تعمیر سیستم آب فشان است.
انواع اجزای غیر سازه ای
اجزای غیر سازهای معمول را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
- سیستم‌های تأسیساتی ساختمان(1- برقی و مخابراتی 2- مکانیکی)
- اجزای معماری ساختمان
- اثاثیه و مبلمان
اطلاعات موردنیاز برای بهسازی
- اطلاعات تاریخچه‌ای
- نقشه‌های اجراشده
- مشخصات دستگاه‌ها و تجهیزات
- مشخصات سازنده
- زمان ساخت
گزینه‌های مختلف اجرای بهسازی اجزای غیر سازهای ساختمان
برای انجام بهسازی لرزهای اجزای غیر سازهای یک ساختمان گزینه‌های مختلفی است. یکی از گزینه‌ها آن است که فهرستی کامل از کلیه اجزای غیر سازهای که در بازرسی‌های انجام‌شده آسیب‌پذیر شناخته شده‌اند تهیه و همه آن‌ها در قالب یک پروژه بهسازی شوند. گزینه دیگر آن است که به حداقل اکتفا شود و با هزینه‌ای محدود، مقاوم‌سازی لرزهای فقط برای اجزای بحرانی‌تر انجام شود. همچنین می‌توان برای شدت‌های مختلف زلزله فهرست‌های متفاوتی از اجزای غیر سازهای نیازمند مقاوم‌سازی لرزهای تهیه و هزینه‌های مربوط به درجات حفاظت مختلف را مقایسه کرد. به‌وسیله نرم‌افزارهای رایانه‌ای می‌توان فرم فهرست اجزای غیر سازهای ارائه‌شده در این مقاله را برای برآورد هزینه،
اولویت‌بندی و مقایسه هزینه‌ها در شدت‌های مختلف زلزله مورد استفاده قرارداد. برای ایجاد تعادل مابین کامل بودن اقدامات و کیفیت آن‌ها از یک‌سو و هزینه‌های مربوط به آن از سوی دیگر، به‌راحتی نمی‌توان توصیه‌ای ارائه کرد. اما درمجموع بهتر است به‌جای در نظر گرفتن پروژه‌ای که کامل و درعین‌حال بسیار گران باشد، پروژه‌ای را مدنظر قرارداد که به مهم‌ترین موارد می‌پردازد. بنابراین، معمولاً روش دومرحله‌ای مناسب‌تر است؛ به‌این‌ترتیب که ابتدا فهرست مختصری از بحرانی‌ترین اجزای غیر سازهای تهیه کرد و به مقاوم سازی آن‌ها پرداخت. بعد از ارزیابی موفقیت مرحله اول، در مرحله دوم می‌توان اجزای غیر سازهای دیگر را موردتوجه قرارداد. باید توجه کرد که انجام بهسازی لرزهای اجزای غیر سازه ای ازآنچه که در ابتدای امر به نظر می‌آید، ساده‌تر است و مهم این است که اولین گام به نحو صحیح برداشته شود
روش‌های بهسازی اجزای غیر سازهای
- تعمیر و یا تقویت خود جز
- تقویت و یا افزودن مهارها یا اتصالات جز به سازه
- جداسازی لرزهای جز (در صورت لزوم و امکان)
- جایگزین نمودن جز غیرقابل بهسازی با جز مناسب
